زاویه متفاوت

بسم الله الرحمن الرحیم

(جمع‌بندی بحث)

اکنون با نکاتی که طرح شد می‌توان بحث را به صورت زیر سامان داد:

وقتی گفته می‌شود: «من به عقیده‌ی شما احترام می‌گذارم» ممکن است در واقع منظور گوینده حالتهای زیر باشد:

1- «من عقیده‌ی شما را در فضای علمی محترم می‌دانم».

(احترامی که واقعاً مربوط به خود عقیده باشد نیز از همین زاویه قابل فهم است).

در اینصورت خود محترم شمرده شدن در فضای علمی نیز یا به خاطر منبع،یا به خاطر روش، و یا به خاطر هر دو است.

احترام به فرضیّات کودکانه هم مصداقی از احترام علمی به خاطر روش است؛ زیرا برای فرضیه‌پردازی نیازمند تفکّر خلاّق هستیم و این روش (=تفکّر خلاّق) برای تولید فرضیه، در فضاهای علمی به رسمیت شناخته شده است.

2- «من عقیده‌ی شما را به خاطر کارکرد و اثرش محترم می‌دانم».

در جایی هم که افراد به صورت مسالمت آمیز با هم زندگی می‌کنند و با یکدیگر مدارا می‌کنند، احترام به عقیده به خاطر اثر آن یعنی کاهش هزینه‌های اضافی می‌باشد، بنابراین این مورد نیز از مصادیق احترام عملی است.

3- «من شخص شما را محترم می‌دانم».

(این معنایی است که کمتر در عرف مردم قصد می‌شود و تنها به صورت یک احتمال بیان شد.)

در این صورت «احترام به عقیده …» عبارتی مجازی خواهد بود و احترام حقیقتاً ربطی به عقیده نخواهد داشت.

بسم الله الرحمن الرحیم

(نگرش سیستمی به «احترام به عقیده»)

هر عقیده ای به عنوان یک سیستم، به نظر می‌رسد خود شامل دو خرده سیستم باشد:

سیستم تولید نظر و ایده + سیستم تولید عقیده

(دو نکته شایان توجه است:

1/ به نظر می‌آید هر ایده‌ای تبدیل به عقیده نمی‌گردد، بلکه یک ایده باید به حد نصابی از اطمینان برسد تا بتواند تبدیل به عقیده شود.

2/ تجزیه‌ی عوامل سیستم را تا جایی پیش بردیم که برای بحث ما ضروری است، نه بیشتر)

خواندن ادامه این مطلب »

بسم الله الرحمن الرحیم

(احترامِ از سر مُدارا)

شاید برای شما هم پیش اومده باشه که مثلاً همسفر شما، همخونه‌ی شما،… از یک دین و آیین و یا یک سبک رفتاری خیلی متفاوتی پیروی کنه. و به خاطر این «تفاوت»، دچار اختلافات عقیدتی و رفتاری بشوید.

در چنین مواردی (اگر اختلافها مربوط به حداقلها و خط قرمزهای شما نباشد) معمولاً آدمها با همدیگر مدارا کرده و به اصطلاح مراعات حال همدیگر رو می کنند.

روشن است که این نوع احترام به یکدیگر، ربطی به حق بودن یا ناحق بودن یکی از دو طرف ندارد، بلکه شما برای اینکه در راه رسیدن به یک هدف بالاتر (مثلاً رسیدن به شهر مقصد) دچار هزینه‌ی اضافی نشوید، با فرد مقابل از در جنگ وارد نمی‌شوید و با او مدارا می کنید.

به عبارت دیگر اینچنین مدارا و احترامی به خواسته‌های طرف مقابل، تنها از جهت عملی است و نه به خاطر حق یا باطل بودن آن شخص.

ادامه دارد…

بسم الله الرحمن الرحیم

(احترام به شخص)

برای ما معنادار است که: به خاطر حقی که یک استاد به گردن ما دارد، به فرزند او نیز احترام بگذاریم.

برای ما قابل درک است که: کسی از یادگاری یک دوست، به خوبی مراقبت کند.

برای ما قابل فهم است که: سید بودن یک نفر، سبب احترام دیگران به وی شود.

بنابراین می توانیم تصور کنیم که احترام به یک شئ یا شخص، همیشه به خاطر خود او نباشد، بلکه به خاطر انتساب او به یک شئ یا شخص قابل احترام دیگر باشد.

با توجه به مطلب بالا شاید دور از ذهن نباشد که بگوییم: همیشه احترام به یک عقیده نه به خاطر خود آن عقیده، بلکه به خاطر صاحب آن عقیده می‌باشد. در اینصورت حقیقتاً ما به آن شخص احترام گذاشته‌ایم نه عقیده‌ی او، و تنها از این جهت عقیده‌ی او را محترمانه یاد می‌کنیم که، به او منتسب است.

مثلاً شما ممکن است اجازه ندهید با عقاید استاد محبوبتان در یک جمع، به طرز توهین آمیزی (برخلاف نقد علمی^[1]) برخورد شود، و لو اینکه خودتان هم مخالف عقاید او باشید.

خوب چرا این کار را می کنید؟ چون می‌خواهید شخصیت استادتان آسیب نبیند.

خوب مگر به استاد شما توهین کرده‌اند؟ مثلاً مستقیما گفته‌اند او آدم نادانی است؟ اگر اهانتی نشده است چرا همچنان از وی دفاع می‌کنید؟

این کار تنها به این خاطر است که آسیب دیدن عقیده را، سبب آسیب دیدن صاحب عقیده می‌دانید.

پ ن 1: نقد علمی به معنی آسیب‌شناسی روشمند است؛ و اینچنین برخوردی را نمی‌توان سبب تحقیر شخص مقابل دانست. بر خلاف برخوردهای غیر علمی که بدون ارائه‌ی استدلال، به فرد مقابل برچسب‌های منفی و ضد ارزشی می‌زنند!

ادامه دارد…

بسم الله الرحمن الرحیم

(احترام علمی، از منظر روش علم و خلاّقیّت)

یکی از مراحل ابتدایی در تولید علم، فرضیه پردازی است؛ در این مرحله از هیچ فرضیه‌ای حتی کودکانه نباید چشم پوشید.

همچنین در فضای بحث خلاّقیّت توصیه می‌شود که مانند یک کودک فکر کنید تا بتوانید از قالب‌های ذهنی ناکارآمد خارج شوید.

منظور من از طرح این دو نکته این بود که بگویم در این دو فضا حتی نظرات کودکانه! هم قابل توجه هستند؛ بنابراین می‌توان گفت از این زاویه هم مورد احترام هستند. این احترام زمانی بیشتر حس می‌شود که می‌بینیم در کنار فرضیه‌های عالمان یک رشته، از فرضیه‌های نوآموختگان آن رشته نیز استفاده می‌شود.

هرچند این داستانِ تمثیلی ارتباط مستقیمی با بحث ما ندارد اما نمونه‌ی شیرینی است از یک کار خلاّقانه و کودکانه، و این هم داستان:

پدر روزنامه مي‌خواند اما پسر كوچكش مدام مزاحمش مي‌شد. حوصله‌ی پدر سر رفت و صفحه‌اي از روزنامه را كه نقشه‌ی جهان را نمايش مي‌داد جدا و قطعه قطعه كرد و به پسرش داد. بعد پسرش را صدا زد و گفت:

«بيا! كاري برايت دارم. يك نقشه‌ی دنيا به تو مي‌دهم، ببينم مي‌تواني آن را دقيقاً همان طور كه هست بچيني؟»

و دوباره سراغ روزنامه‌اش رفت. مي‌دانست پسرش تمام روز گرفتار اين كار است. اما يك ربع بعد!، پسرك با نقشه‌ی كامل برگشت.

پدر با تعجب پرسيد: «مادرت به تو جغرافي ياد داده؟»

پسر جواب داد: «جغرافي ديگر چيست؟ پشت اين صفحه عکس يك آدم بود. وقتي توانستم آن آدم را دوباره بسازم، دنيا را هم دوباره ساختم.»

ادامه دارد…

بسم الله الرحمن الرحیم

(احترام علمی و عملی)

یک چیزی که خیلی در بین مردم رایج شده این است که وقتی با یک نفر مخالفتی می شود به او می‌گویند:

«… اما به عقیده‌ی شما احترام می‌گذارم.»

سؤال اینجاست که به دور از نگاه کلیشه‌ای به این موضوع، چه معنایی برای این جمله می‌توان در نظر گرفت؟

احترام (= حرمت نگه داشتن و پاس داشتن) در چنین جاهایی می‌تواند به دو گونه معنا شود:

1- احترام علمی: به معنای «معتبر شناخته شدن یک نظر و عقیده در فضای علمی»

2- احترام عملی: به معنای «به کار گرفتن آن نظر» یا حداقل به معنای «اجازه دادن به آن نظر برای حضور عملی در فضاهای فردی و اجتماعی».

خواندن ادامه این مطلب »